Útlendingastofnun er ein af undirstofnunum dómsmálaráðuneytisins og starfar samkvæmt lögum nr. 80/2016 um útlendinga, reglugerð um útlendinga nr. 540/2017 og reglugerð um vegabréfsáritanir nr. 1160/2010. Útlendingalöggjöfin gildir um heimild útlendinga til að koma til landsins og dvelja hér á landi en útlendingur telst hver sá sem ekki er íslenskur ríkisborgari samkvæmt lögum um íslenskan ríkisborgararétt.
Umfangsmesti þátturinn í starfsemi Útlendingastofnunar er útgáfa dvalarleyfa. Útlendingastofnun afgreiðir allar umsóknir um dvalarleyfi, hvort sem um er að ræða dvalarleyfi á grundvelli atvinnuþátttöku eða t.d. fjölskyldusameiningar, námsvistar eða vistráðningar, vegabréfsáritanir og umsóknir um alþjóðlega vernd. Þar fyrir utan sinnir Útlendingastofnun margvíslegum verkefnum á sviði útlendingamála og á þar af leiðandi mikið og gott samstarf við stofnanir á hinum ýmsu sviðum. Helstu samstarfsaðilar Útlendingastofnunar eru:
Dómsmálaráðuneyti
Ráðherra dómsmála fer með yfirstjórn útlendingamála. Ráðuneytið setur þær reglur er Útlendingastofnun starfar eftir og gilda um heimild útlendinga til að koma til landsins og dveljast hér á landi.
Fjölmenningarsetur
Fjölmenningarsetur hefur það hlutverk að greiða fyrir samskiptum fólks af ólíkum uppruna og efla þjónustu við innflytjendur sem búsettir eru á Íslandi. Þar er starfræktur upplýsingasími á pólsku, serbnesku/króatísku, taílensku, spænsku, litháísku og rússnesku. Svarað er í upplýsingasímann á viðkomandi tungumáli og samskipti eru bundin trúnaði. Einnig er hægt að senda fyrirspurnir í tölvupósti.
Fjölmenningarsetur er staðsett á Ísafirði en þjónustar allt landið. Á heimasíðunni má finna mikið af hagnýtum upplýsingum ásamt orðskýringum á átta tungumálum; www.mcc.is.
Ríkislögreglustjóri
Alþjóðadeild ríkislögreglustjóra samræmir störf lögreglunnar í landinu við eftirlit með útlendingum og landamæragæslu. Alþjóðadeildin kemur með ýmsum hætti að málefnum hælisleitenda og útlendinga sem koma ólöglega til landsins. Hún rannsakar feril þeirra og reynir að bera kennsl á útlendinga með margs konar samskiptum við erlend yfirvöld og stofnanir. Stoðdeild ríkislögreglustjóra sér um undirbúning og framkvæmd brottvísunar útlendinga af landinu.
Lögreglan
Lögreglan kemur að útlendingamálum á ýmsan hátt, bæði að hælismálum og útlendingamálum almennt. Eitt mikilvægasta hlutverk lögreglunnar í útlendingamálum er að hafa eftirlit með því hvort útlendingar séu í lögmætri dvöl hér á landi. Hún hefur eftirlit með því að útlendingar séu með dvalarleyfi, og einnig atvinnuleyfi þegar það á við. Einnig sér lögreglan um landamæragæslu, skýrslutökur af hælisleitendum og frávísanir útlendinga.
Vinnumálastofnun
Vinnumálastofnun hefur með höndum veitingu atvinnuleyfa fyrir útlendinga. Starfandi er samráðsnefnd Vinnumálastofnunar og Útlendingastofnunar og er slík samvinna afar mikilvæg, þar sem Útlendingastofnun gefur út dvalarleyfi samkvæmt lögum um útlendinga og Vinnumálastofnun atvinnuleyfi samkvæmt lögum um atvinnuréttindi útlendinga. Útlendingur getur ekki fengið útgefið atvinnuleyfi nema fyrir liggi dvalarleyfi frá Útlendingastofnun. Það leiðir af hlutarins eðli að þessi starfsemi er nátengd og því verður að telja mikilvægt að stofnanirnar eigi skipulagt og gott samstarf.
Utanríkisráðuneytið
Tvö íslensk sendiráð veita vegabréfsáritanir, þ.e. sendiráðið í Peking (Beijing) og sendiráðið í Moskvu. Utanríkisráðuneytið semur um fyrirsvar fyrir Íslands hönd vegna afgreiðslu vegabréfsáritana. Góð samvinna er við borgaraþjónustu utanríkisráðuneytisins vegna áritanamála.
Rauði krossinn
Rauði krossinn kemur að málefnum útlendinga með ýmsum hætti og sinnir m.a. málsvarahlutverki og réttindagæslu fyrir hælisleitendur. Einnig veitir Rauði krossinn þeim útlendingum er á þurfa að halda, aðstoð við að nálgast upplýsingar um rétt sinn og skyldur í íslensku þjóðfélagi, þar með talið í samskiptum við Útlendingastofnun.